فعل در گویش دالینی

گویش دالینی یکی از گویش­ های جنوب غربی ایران است که امروزه گویش رایج مردم روستای دالین است. این روستا در استان فارس، حد فاصل شیراز و اردکان قرار­دارد.گویش دالینی زیر­شاخۀ گویش اردکانی از گویش‌های شاخهٔ ایرانی نو غربی است. این مقاله به بررسی ساختار فعل در گویش دالینی می­ پردازد. مواد زبانی این تحقیق در تابستان 1391 از میان مردم این روستا و بخصوص خاندان رئیسی و اسدی دالینی جمع‌آوری شده ­است. در این مقاله مباحثی مانند ساخت ماده­ های ماضی و مضارع، ساخت مصدر و صفت مفعولی، ادات فعلی، انواع فعل از­­ نظر وجه، زمان و نمود و ساخت فعل مجهول ارائه­ شده ­اند. فعل درگویش دالینی با  فعل در فارسی معیار در بسیاری از موارد  فرق­­ دارد. از­جمله در چگونگی ساختن زمان ­های مختلف فعل، صرف فعل­ ها، چسبیدن شناسه ­ها به فعل، افعال کمکی و موارد دیگر که همه به تفصیل در این مقاله آمده ­است. قسمت­ های عمدهٔ گویش های استان فارس و بوشهر به گروه زبان­ های جنوب غربی ایران تعلق ­دارند. در برخی از این گویش ­ها، ویژگی مهمی از جمله ساخت ارگاتیو که از لحاظ تاریخی، ادامهٔ صورت تحول­ یافتهٔ ساخت مجهول دوره باستان است، در افعال ماضی متعدی در تقابل با افعال لازم  ماضی که خود بازمانده زبان فارسی میانه است، به جای مانده ­است. افعال ماضی  متعدی دالینی، همچون زبان پهلوی، به کمک عامل و ماده ماضی ساخته می­شود. عامل، همیشه پیش از مادۀ ماضی می­ آید و می­ تواند اسم (مفرد یا جمع) یا  ضمایر شخصی متصل یا ضمایر منفصل غیر­صریح یا غیر­فاعلی باشد؛ چیزی که به  فارسی امروزی نرسیده­ است. شباهت فعل در گویش دالینی با فارسی معیار ، اندک و انگشت‌شمار است که این موضوع گویش دالینی را گویشی خاص و درخور­توجه می­ سازد. در گویش دالینی برای ساختن وجه­ ها و زمان‌های مختلف، قواعد خاصی وجود دارد؛ مثلاً برخی افعال خاص با استثناءهایی همراهند که نشان دهندهٔ ظرافت این گویش و دقت در ساخت فعل‌هاست.